ბორის ჭიჭინაძე: საქართველოს მუნიციპალიტეტების განვითარების პერსპექტივები მსოფლიო პანდემიის ფონზე

 საქართველოს მუნიციპალიტეტების განვითარების პერსპექტივები

მსოფლიო პანდემიის ფონზე

ბორის ჭიჭინაძე

ეკონომიკის დოქტორი,

ქუთაისის აკაკი წერეთლის სახელობის  სახელმწიფო უნივერსიტეტის ლექტორი,

საქართველოს ეკონომისტთა სამეცნიერო საზოგადოების წევრი,

 ჟურნალ ,,ბიზნესი და კანონმდებლობის“ სამეცნიერო საბჭოს წევრი

საქართველოში ამჟამად მოქმედი ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ თანახმად, ადგილობრივი თვითმმართველობა არის თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებულ საქართველოს მოქალაქეთა უფლება და შესაძლებლობა, მათ მიერ არჩეული ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების მეშვეობით, საქართველოს კანონმდებლობის საფუძველზე გადაწყვიტოს ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები. მართვის ოპტიმიზაციისათვის მუნიციპალიტეტი შეიძლება დაიყოს ადმინისტრაციულ ერთეულებად. მუნიციპალიტეტების უფლებამოსილებათა განხორციელების უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოები ვალდებული არიან, შექმნან შესაბამისი სამართლებრივი, საფინანსო–ეკონომიკური და ორგანიზაციული პირობები. მუნიციპალიტეტებს მათზე დაკისრებული მოვალეობების შესრულების მიზნით გააჩნიათ  ორი უფლებამოსილება. ესენია:  ა) საკუთარი უფლებამოსილება: ბ) დელეგირებული უფლებამოსილება. მუნიციპალიტეტების საკუთარი უფლებამოსილება ექსკლუზიური უფლებამოსილებაა, რომლის განხორციელების ვალდებულება მხოლოდ ადგილობრივ მუნიციპალიტეტს ეკისრება. საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელების მიზნით ადგილობრივ მუნიციპალიტეტებს ცენტრალური ბიუჯეტიდან 2019 წლის იანვრამდე (2019 წლის იანვრიდან შეიცვალა აღნიშნული წესი) ეძლეოდათ გათანაბრებითი ტრანსფერი (2016-2017-2018 წლებში ეძლეოდათ ასევე საშემოსავლო გადასახადი, გარდა ხელფასზე დარიცხული საშემოსავლო გადასახადისა),  რომლის ოდენობაც და გაანგარიშების სპეციფიკა დარეგულირებული იყო ფინანსთა მინისტრის შესაბამისი ბრძანებით. ხოლო დელეგირებული უფლებამოსილებების განხორციელების მიზნით მუნიციპალიტეტებს ეძლევათ მიზნობრივი ტრანსფერი.

   მას შემდეგ, რაც საქართველომ მოიპოვა დამოუკიდებლობა (1991 წლიდან),   დღის წესრიგში დადგა ადგილობრივი მმართველობების ძირეული რეფორმირების აუცილებლობა. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული მიმართულებით  გასული 30 წლის განმავლობაში მნიშვნელოვანი რეფორმები გატარდა, ჯერ კიდევ ბევრია გასაკეთებელი ადგილობრივ თვითმმართველობებში რეალური საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის მისაღწევად. განვითარებული ქვეყნების თვითმმართველობებზე დაკვირვებამ გვიჩვენა, რომ ქვეყნის დემოკრატიულად განვითარება, ფაქტობრივად, წარმოუდგენელია თვითმმართველობების რეალურად განვითარების გარეშე. თვითმმართველობების განვითარებისათვის კი საჭიროა ადგილებზე იყოს საკმარისი ფინანსები, ქონება და ხორციელდებოდეს შედეგზე ორიენტირებული და ეფექტური ადგილობრივი მენეჯმენტი. გამომდინარე იქიდან, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობა ეს არის დემოკრატიის ნამდვილი სკოლა, ამიტომ თვითმმართველობების უფლებები ვრცელდება ყველა იმ პირზე, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან ამით. მსოფლიო პრაქტიკამ ცხადყო, რომ არ არსებობს უკეთესი მოდელი, ვიდრე ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების ადგილობრივი მოქალაქეების მიერ გადაწყვეტაა. გამომდინარე აქედან, ადგილობრივი თვითმმართველობა ეს არის  ორგანიზებული სამოქალაქო საზოგადოება, რომელიც ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების ეფექტურად გადაწყვეტაზეა ორიენტირებული და მნიშვნელოვან ჯანსაღ და შედეგზე ორიენტირებულ ოპონირებას უწევს ადგილობრივი თვითმმართველობების არჩევით ორგანოებს.

საჭიროა აღინიშნოს, რომ საქართველოს მუნიციპალიტეტებში ჯერ კიდევ  ბევრია გასაკეთებელი, რათა ადგილებზე დაინერგოს მოქალაქეთა შორის სოციალური ურთიერთობის  ევროპული პრაქტიკა, თუ როგორ ვიცხოვროთ ერთად, როგორ გადავწყვიტოთ ერთობლივად ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები და როგორ ვიყოთ ერთმანეთის მიმართ ნდობით გამსჭვალულნი. დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე ურთიერთობის ასეთი პრაქტიკა არ არსებობდა. გამომდინარე აქედან, (1991 წლიდან) გაუარესდა მოქალაქეებს შორის ურთიერთნდობის ხარისხი, რის შედეგადაც ადგილებზე მივიღეთ  საზოგადოების კოლექტიური პასუხისმგებლობის  დეფიციტი, რამაც მნიშვნელოვნად შეაფერხა საკითხების ოპერატიულად გადაწყვეტა. გავლილ 25 წელზე დაკვირვებამ გვიჩვენა, რომ მწირი საბიუჯეტო შემოსავლების პირობებში რაც არ უნდა ეფექტურად მუშაობდეს მუნიციპალიტეტის არჩევითი ორგანოები ოპერატიულად გადაწყვიტოს ადგილობრივი პრობლემატური საკითხები, თუ პროცესებში აქტიურად ჩართული არ არის ადგილობრივი სამოქალაქო საზოგადოება და ადგილობრივ მთავრობასთან ერთად არ ინაწილებს პასუხისმგებლობას, შედეგის მიღწევა რთულდება. საკითხის პრობლემატურობაზე  მიუთითებს  ის, რომ  1995 წლიდან,  მოქალაქეები საჯარო შეხვედრებზე  ქვეყნის პრეზიდენტს, მთავრობის თავმჯდომარეს და პარლამენტის წევრებს სთხოვენ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების (წყალი, გარე განათება, გზა და სხვა ინფრასტრუქტურული მიმართულებები) გადაწყვეტას მაშინ, როცა ამ საკითხების მოგვარება თვითმმართველობების კომპეტენციაა და მოქალაქეებმა ამ საკითხებზე ადგილობრივ მთავრობას უნდა მიმართონ.

 ერთ–ერთი მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომელიც ხელს უშლის ადგილობრივი თვითმმართველობის სწრაფ განვითარებას, სხვა მნიშვნელოვან საკითხებთან  ერთად,  ადგილობრივი საკუთარი შემოსავლების ქრონიკული დეფიციტია.

ადგილობრივი საკუთარი  ვალდებულებების შესრულების მიზნით, ცენტრალური ბიუჯეტიდან თვითმმართველობებს 2019 წლის 1 იანვრამდე  გადაეცემოდათ გათანაბრებითი ტრანსფერი (2016-2017-2018 წლებში გადაეცემოდათ ასევე ფიზიკურ პირთა საშემოსავლო გადასახადი, გარდა ხელფასებზე დარიცხული საშემოსავლო გადასახადისა), რომლის მიზანი იყო მუნიციპალიტეტების განსხვავებული ფინანსური შესაძლებლობების გათანაბრება ეკონომიკური პოტენციალის გათვალისწინებით.  გათანაბრებითი ტრანსფერით მიღებულ შემოსავლებს  მუნიციპალიტეტები იყენებდა საკუთარი შეხედულებისამებრ, საკუთარი უფლებამოსილების განსახორციელებლად. 2019 წლის იანვრიდან შეიცვალა გადასახადების განაწილების სისტემა და მუნიციპალიტეტებს გათანაბრებითი ტრანსფერის და საშემოსავლო გადასახადის ნაცვლად, შესაბამისი ინსტრუქციის მიხედვით გადაეცემათ ქვეყნის ტერიტორიაზე აკრეფილი დამატებული ღირებულების გადასახადის (დღგ) 19%. მიუხედავად ამისა, რომ ამ სისტემის დანერგვის შემდეგ მუნიციპალიტეტებში გაიზარდა ცენტრიდან მიღებული საბიუჯეტო თანხების ოდენობა, არსებულმა დაბეგვრის სისტემამ მაინც ვერ უზრუნველყო თვითმმართველობების სწრაფი  ეკონომიკური სტიმულირება.

თვალსაჩინოებისათვის განვიხილოთ 2018 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტით მუნიციპალიტეტებისათვის გამოყოფილი გათანაბრებითი ტრანსფერის  ოდენობა და შევადაროთ ის  2019 წელს მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემული დღგ-ის  ოდენობას.

როგორც ცხრილიდან ჩანს (ცხრილი №1), 2018 წელს თბილისის გარდა, ცენტრალური ბიუჯეტიდან მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემული გათანაბრებითი ტრანსფერის ოდენობამ 359.274 მლნ. ლარი შეადგინა, რაც 2018 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შემოსავლების 2.88 %–ია. ხოლო 64 მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტებში ჩარიცხული  ტრანსფერის საერთო ოდენობა თბილისის  ჩათვლით705.080 მლნ.ლარი, 2018 წლის მთლიანი სახელმწიფო ბიუჯეტის 5.67 %–ია.

როგორც წარმოდგენილი მონაცემებით ირკვევა, თბილისის მუნიციპალიტეტმა 2019 წელს ცენტრალური ბიუჯეტიდან დღგ-ის სახით 473 მლნ. ლარი მიიღო, ანუ 127 მლნ.  ლარით მეტი ვიდრე 2018 წელს გათანაბრებითი ტრანსფერის სახით მიღებული თანხაა. საქართველოს 63 მუნიციპალიტეტმა (თბილისის გარდა)  ჯამში ერთად მიიღო 475 მლნ. ლარი, ანუ 2 მლნ. ლარით მეტი ვიდრე მხოლოდ ერთმა მუნიციპალიტეტმა-თბილისმა. 2019 წელს საქართველოს მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებში სახელმწიფო ბიუჯეტიდან დღგ-ის ნაწილში ჩაირიცხა სულ-948 მლნ. ლარი, რაც 242.92 მლნ. ლარით მეტია 2018 წელს მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემული გათანაბრებითი ტრანსფერის ოდენობასთან შედარებით.

წარმოდგენილი  მონაცემებიდან (ცხრილი №3)  ირკვევა, რომ  თბილისის შემთხვევაში, რომლის მოსახლეობა  2018 წლისათვის შეადგენდა 1.158 მლნ კაცს, 2018 წელს გათანაბრებითი ტრანსფერის ოდენობამ, წლიურად ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით შეადგინა 298ლარი, ხოლო საქართველოს დანარჩენი 63 მუნიციპალიტეტისათვის, რომლის მოსახლეობა შეადგენს 2.571 მლნ. კაცს, ანუ თბილისის მუნიციპალიტეტზე 1.413 მლნ-ით მეტს, გათანაბრებითი ტრანსფერის ოდენობამ წლიურად ერთ სულ მოსახლეზე შეადგინა 140ლარი. მთლიანად საქართველოს მუნიციპალიტეტების შემთხვევაში 2018 წელს ერთ სულ მოსახლეზე წლიურად გამოყოფილი გათანაბრებითი ტრანსფერის ოდენობამ შეადგინა  190 ლარი.

 როგორც წარმოდგენილი მონაცემებიდან (ცხრილი №4) ჩანს,  თბილისში 2019 წელს დღგ-დან შემოსავალმა ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით შეადგინა 403 ლარი, სხვაობამ 2018 წელს გათანაბრებითი ტრანსფერიდან მიღებულ თანხებთან შედარებით კი +105 ლარი. აქვე საჭიროა აღინიშნოს, რომ 2019 წელს დღგ-ის შემოსავლების თითქმის  50%, ანუ 473 მილიონი ლარი ჩაირიცხა თბილისის მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტში, მაშინ, როცა 2018 წელს გათანაბრებითი ტრანსფერიდან და საშემოსავლო გადასახადიდან თბილისის ბიუჯეტში სულ ჩაირიცხა 436 მლნ ლარი, ანუ  37 მლნ. ლარით ნაკლები, ვიდრე 2019 წელს.

2020 წლის იანვარ-ივლისის  პერიოდში მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებისათვის გადაცემული დღგ-ის  ოდენობამ (ცხრილი №5) შეადგინა 481.983 მლნ. ლარი.  ერთ სულ მოსახლეზე გაანგარიშებით, იანვარ-ივლისის პერიოდში დღგ-ის ოდენობამ თბილისის შემთხვევაში  შეადგინა  193 ლარი, დანარჩენი მუნიციპალიტეტების შემთხვევაში კი 100  ლარი.  2020 წლის იანვარ-ივლისში   მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემული დღგ-ის ოდენობამ ერთ თვეზე გაანგარიშებით შეადგინა 68.85 მლნ. ლარი,  ანუ 10.15 მლნ. ლარით ნაკლები  2019 წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით (2019 წელს მუნიციპალიტეტებისათვის გადაცემული დღგ-ის ოდენობამ ერთ თვეში  79.0 მლნ. ლარი შეადგინა).

  ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლების გაზრდის უზრუნველსაყოფად საჭიროა გაზიარებულ იქნას უცხოური გამოცდილება და ადგილებზე შემოღებულ იქნას ადგილობრივი საშემოსავლო გადასახადი, ან უკიდურეს შემთხვევაში არსებული საშემოსავლო გადასახადიდან (მათ შორის, ხელფასზე დარიცხული საშემოსავლოდან) მიღებული შემოსავლების ნაწილი დარჩეს მუნიციპალიტეტების ბიუჯეტებში, ასეთი მიდგომით მნიშვნელოვნად გაეზრდებათ მოტივაცია ადგილობრივ თვითმმართველობებს და ისინი უფრო აქტიურად იზრუნებენ სამუშაო ადგილების შექმნისათვის.

 საკუთარი  ფინანსური რესურსების ნაკლებობა არის მთავარი მიზეზი იმისა, რომ თვითმმართველობებს ხშირად უჭირთ, კანონმდებლობით მათზე დაკისრებული   საკუთარი უფლებამოსილებების სრულად და ეფექტურად შესრულება. კითხვის ნიშნის ქვეშ დგას ადგილობრივი თვითმმართველობების ბიუჯეტების დამოუკიდებლობაც,  მაშინ, როცა  ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ 90–ე მუხლის თანახმად,  მუნიციპალიტეტის ბიუჯეტი დამოუკიდებელია როგორც სხვა მუნიციპალიტეტის, ისე ავტონომიური რესპუბლიკის რესპუბლიკური და საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტისგან. ოფიციალურ სტატისტიკურ მონაცემებზე დაყრდნობით შეგვიძლია აღვნიშნოთ, რომ ადგილობრივი თვითმმართველობის საკუთარი შემოსავლები (დამატებული ღირებულების გადასახადის, რეგიონული  და მუნიციპალური განვითარების ფონდებიდან მიღებული თანხების გარდა) შეადგენს თვითმმართველობების  ბიუჯეტის მთლიანი შემოსავლების დაახლოებით 20-25 %–ს, მაშინ, როცა  ანალოგიური  საშუალო მონაცემი ევროპის  ქვეყნებში (მათ შორის პოსტსოციალისტურ ქვეყნებში) შეადგენს 35–40 %–ს. საკითხი საჭიროებს სამართლებრივ–ეკონომიკურ მოგვარებას, რათა შეიცვალოს შემოსავლების განაწილების დღეს არსებული სისტემა.

  მას შემდეგ, რაც დაიშალა ყოფილი საბჭოთა კავშირი და წარმოიშვა 15 დამოუკიდებელი  რესპუბლიკა, დღის წესრიგში დადგა დამოუკიდებელი პოლიტიკური და ეკონომიკური რეფორმების გატარების აუცილებლობა. ყოფილ საბჭოთა რესპუბლიკებს (ბალტიისპირეთის რესპუბლიკების გარდა) არ გააჩნდათ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების დამოუკიდებლად გადაწყვეტის გამოცდილება.  შექმნილ მდგომარეობას ართულებდა ისიც, რომ რესპუბლიკებს შორის მოიშალა დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე არსებული ეკონომიკური კავშირები, რაც რესპუბლიკებში ნეგატიური პროცესების დაწყების საფუძველი გახდა. 1991-2010 წლებში საქართველოს რეგიონებში მნიშვნელოვნად დაქვეითდა მწარმოებითი სექტორი, გაიზარდა უმუშევრობის დონე, დაიწყო შრომისუნარიანი მოსახლეობის ტოტალური მიგრაცია, გაიზარდა დანაშაულის დონე, მნიშვნელოვნად გაუარესდა ეკოლოგიური მდგომარეობა, შეიქმნა პრობლემები სატრანსპორტო სფეროში, გაუარესდა ადგილობრივი ინფრასტრუქტურა.

საჭიროა აღინიშნოს, რომ მნიშვნელოვანი პრობლემების წინაშე იდგა  ასევე ამერიკის შეერთებული შტატების და ევროპის ქვეყნების ადგილობრივი თვითმმართველობებიც მე-20 საუკუნის ორმოცდაათიან წლებში, მაგრამ მათ მიზნად დაისახეს თვითმმართველობების რეალური და სწრაფი განვითარება. მათ მიერ გატარებული მნიშვნელოვანი რეფორმების შედეგად გაიზარდა მუნიციპალიტეტების  საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის ხარისხი. განხორციელდა პოლიტიკური, ადმინისტრაციული და ფინანსური დეცენტრალიზება. საჭიროა გაზიარებულ იქნას უცხოეთის განვითარებული ქვეყნების გამოცდილება ამ მიმართულებით, რადგანაც საქართველოს მუნიციპალიტეტების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის  სწრაფად გაჯანსაღების მიმართულებით მნიშვნელოვანი ნაბიჯებია გადასადგმელი საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის გაზრდის კუთხით, ეს კი ძირეულ რეფორმებს საჭიროებს საგადასახადო დაბეგვრის და გადასახადების ბიუჯეტებს შორის განაწილების მიმართულებით.

  საჭიროა აღინიშნოს, რომ უცხოელი მეცნიერ-ეკონომისტები, მათ შორის ნობელის პრემიის ლაურეატები უდიდეს მნიშვნელობას ანიჭებდნენ ადგილობრივი თვითმმართველობების სამართლებრივ და ეკონომიკურ განვითარებას, მათ მიაჩნდათ, რომ ძალაუფლების ადგილობრივ დონეზე კონცენტრირება მოქალაქეებისთვის უფრო ნაკლები ზიანის მომტანია, ვიდრე ძალაუფლების ცენტრში თავმოყრა. ამერიკელმა მეცნიერმა, ნობელის პრემიის ლაურეატმა ეკონომიკაში მილტონ ფრიდმანმა ჯერ კიდევ 1956 წელს აღნიშნა, რომ ,,თუკი მთავრობას ძალაუფლება უპყრია ხელთ, სჯობს იგი ადგილობრივს ჰქონდეს, ვიდრე რაიონულს, სჯობს რაიონულს, ვიდრე საშტატოს, სჯობს საშტატოს, ვიდრე ვაშინგტონს. თუკი მე არ მომწონს, რასაც ჩემი ადგილობრივი ხელისუფლება აკეთებს, სხვა უბანში გადავალ, თუ ჩემი შტატი არ მომწონს, სხვა შტატში გადავსახლდები, მაგრამ აი, თუ ვაშინგტონის პოლიტიკა არ მომწონს, მაშინ ცოტა ალტერნატივა მრჩება“. არ შეიძლება, რომ არ დაეთანხმო ცნობილი ეკონომისტის ხედვას ამ მიმართულებით.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე აღვნიშნავ, რომ მუნიციპალიტეტების დონეზე დაცული უნდა იყოს სუბიექტებს შორის ურთიერთობის   შემდეგი აპრობირებული პრინციპი;

მოქალაქე -> თვითმმართველობა-> რეგიონი -> ცენტრალური ხელისუფლება

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვნადაა დასახვეწი სახელმწიფოში თვითმმართველობის აღქმის თავისებურებანი და აუცილებელია მოქალაქეები გათვითცნობიერდნენ  მათ უფლებებსა და მოვალეობებში, რათა ისინი გახდნენ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების  გადაწყვეტისას საკრებულოსთან  და მერიასთან ერთად პროცესების თანამონაწილენი, ასეთი მიდგომით მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდება ადგილებზე  სოციალური პასუხისმგებლობის საერთო დონე, რაც მთლიანობაში ადგილობრივი ეკონომიკური და პოლიტიკური სტაბილურობის გარანტი იქნება.

 კორონავირუსის პანდემიიდან გამოწვეული მდგომარეობიდან გამომდინარე შეგვიძლია აღვნიშნოთ, რომ რეალური თვითმმართველობის ჩამოყალიბების  მიმართულებით მნიშვნელოვანი  პრობლემები, რომელიც ჯერ კიდევ ხელს უშლის ადგილობრივი ეკონომიკის, მოსახლეობის სოციალურ–ეკონომიკური მდგომარეობის სწრაფად  გაუმჯობესებას, იწვევს ადგილობრივი საბიუჯეტო შემოსავლების დეფიციტს და მომავალში გარკვეული რისკების შემცველია,  არის შემდეგი:

ა)  მოქალაქეების აქტივობის დაბალი დონე;

ბ) დღემდე არსებული მნიშვნელოვანი პრობლემები ცენტრალური და ადგილობრივი ხელისუფლების  უფლებამოსილებების  გამიჯვნის მიმართულებით;

გ) ადგილობრივი თვითმმართველობების საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის დაბალი ხარისხი;

დ) მოსახლეობის სოციალური პასუხისმგებლობის  დაბალი დონე;

ე) პრობლემები ადგილობრივი მენეჯმენტის  სრულყოფის მიმართულებით;

ვ) პოლიტიკური, ადმინისტრაციული და ფისკალური ცენტრალიზების ყოველწლიურად მზარდი ხარისხი;

 ზ) მუნიციპალიტეტების განვითარების სტრატეგიული გეგმების (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) შეუსაბამობა  არსებულ რეალობასთან;

თ)  პრობლემები საჯარო და კერძო თანამშრომლობის  მიმართულებით.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მუნიციპალური მართვის გაუმჯობესების კუთხით, კორონავირუსის პანდემიით გამოწვეული ნეგატიური შედეგების სალიკვიდაციოდ ცენტრალურ, რეგიონულ და ადგილობრივ დონეებზე ბევრია გასაკეთებელი, რათა არსებული თვითმმართველობა დაუახლოვდეს რეალურ, ევროპულ თვითმმართველობას. აღნიშნულ პროცესში კი, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სასიცოცხლოდ  მნიშვნელოვანია  რიგითი მოქალაქეების და ადგილობრივი მეწარმე-სუბიექტების ჩართულობის ხარისხის მნიშვნელოვანი ზრდა. მსოფლიო პრაქტიკა ცხადყოფს, რომ ასეთი ჩართულობის გარეშე რეალური თვითმმართველობა ვერ განხორციელდება. ასევე აღსანიშნავია ისიც, რომ თვითმმართველობის რეალურ განვითარებაზე საქართველოს ვალდებულება აქვს აღებული ევროკავშირთან გაფორმებული ასოცირების ხელშეკრულებით.

საჭიროა აღინიშნოს, რომ საქართველოს გააჩნია ყველა რესურსი (სტრატეგიული მდებარეობა, ბუნებრივი რესურსები, მდიდარი ინტელექტუალური პოტენციალი), რათა მოხდეს მუნიციპალიტეტების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის სწრაფი გაუმჯობესება.

 დასკვნები და რეკომენდაციები:

1.      სწრაფად უნდა მოხდეს ცენტრსა და თვითმმართველობებს შორის უფლებამოსილებათა მკვეთრი გამიჯვნა;

2.      მნიშვნელოვანი რეფორმებია განსახორციელებელი სახელმწიფო გადასახადების ანარიცხების შესაბამის ბიუჯეტებში განაწილების მიმართულებით, რათა პანდემიის პირობებში, მომავალ წლებში მნიშვნელოვნად არ შემცირდეს ადგილობრივი თვითმმართველობების  საკუთარი შემოსავლები;

3.      თვითმმართველობებში შექმნილი ფინანსური მდგომარეობიდან  გამომდინარე, ადგილობრივ ბიუჯეტებში უნდა ირიცხებოდეს მათ ტერიტორიაზე აკრეფილი საშემოსავლო და მოგების გადასახადების არანაკლებ 50%, რათა გაიზარდოს თვითმმართველობების საბიუჯეტო დამოუკიდებლობის ხარისხი;

4.      მნიშვნელოვნად უნდა გაიზარდოს თვითმმართველობების  უფლებამოსილებები სამამულო და უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის მიმართულებით;

5.      მსოფლიო პანდემიით გამოწვეული ნეგატიური ეკონომიკური შედეგების სალიკვიდაციოდ, თვითმმართველობებმა აქტიურად უნდა ითანამშრომლონ დამეგობრებულ ევროპულ და ამერიკულ ქალაქებთან (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), რათა შედგეს ერთობლივი პროექტები, მოხდეს უცხოეთის გამოცდილების გაზიარება, ადგილებზე დაინერგოს ახალი, თანამედროვე  ევროპული ტექნოლოგიური მიღწევები, რის შემდეგაც თვითმმართველობებში შეიქმნება ახალი სამუშაო ადგილები და დამატებით გაჩნდება საბიუჯეტო შემოსავლები;

6.      თვითმმართველობებში მნიშვნელოვანი პრობლემებია ადგილობრივი სტატისტიკური ინფორმაციის მოძიების მიმართულებით. უმრავლეს თვითმმართველობაში არ ფლობენ ინფორმაციას მათ ტერიტორიაზე ეკონომიკის სხვადასხვა სექტორებში  დასაქმებული პირების შესახებ, უმუშევრობის დონის შესახებ, დემოგრაფიული მდგომარეობის შესახებ, შემოსული და გასული ინვესტიციების  შესახებ, გამოშვებული პროდუქციის (მათ შორის, ექსპორტირებული საქონლის) ღირებულების შესახებ, საწარმოთა ქონების ღირებულების შესახებ, მოპოვების უფლებით გაცემული ბუნებრივი რესურსების შესახებ, კერძო სექტორის მიერ იჯარით აღებული ქონების ღირებულების შესახებ,  მაშინ, როცა ამ ინფორმაციის არსებობა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია თვითმმართველობების განვითარების სტრატეგიული გეგმების შედგენისას და  ბიუჯეტების დაგეგმვისას;

7.      ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემად (1995 წლიდან)  თვითმმართველობებში კვლავ რჩება ქონების გადასახადით დასაბეგრი ბაზის სრულყოფის საკითხი.  ამჟამად მნიშვნელოვანი სხვაობაა საწარმოთა ბალანსზე რიცხული ქონების ღირებულებასა და ქონების რეალურ საბაზრო ღირებულებას შორის. ხშირ შემთხვევაში ქონების საბაზრო ღირებულება 10-ჯერ  აღემატება ქონების საბალანსო ღირებულებას, მაშინ როცა საწარმოები ადგილობრივ ბიუჯეტებში ქონების გადასახადს იხდიან  ქონების საშუალო საბალანსო ღირებულებიდან (არაუმეტეს 1%), ანუ დღეს არსებული დაბეგვრის სისტემით თვითმმართველობების ბიუჯეტები ვერ ღებულობენ მნიშვნელოვან  თანხებს, მათ ტერიტორიაზე არსებული მეწარმე-სუბიექტების  საკუთრებაში არსებული ქონებიდან;

8.      კორექტირებას საჭიროებს ფიზიკურ პირთა ქონების გადასახადით  დაბეგვრის დღეს არსებული მანკიერი პრაქტიკა. ამჟამად ქონების გადასახადს არ იხდიან ის ფიზიკური პირები (შეღავათი არ ვრცელდება იურიდიულ პირებზე)  რომელთა დასაბეგრი შემოსავალი არ აღემატება 40 000 ლარს. შესაცვლელია ასევე სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების  მიწის გადასახადით  ფიზიკურ პირთა დაბეგვრის დღეს არსებული წესი, რომლის თანახმადაც მიწის გადასახადს არ იხდიან ის ფიზიკური პირები, რომელთა საკუთრებაშიც არსებული სასოფლო-სამეურნეო  დანიშნულების მიწის ოდენობა არ აღემატება 5 ჰა-ს;

9.      თვითმმართველობების აღმასრულებელმა და წარმომადგენლობითმა ორგანოებმა, არსებული რეალობიდან გამომდინარე უნდა მოახდინონ მათ მიერ დაფუძნებული  იურიდიული პირების (შპს, სს) ეფექტური კაპიტალიზება და მენეჯმენტი, რათა თვითმმართველობების  ბიუჯეტებს გაუჩნდეთ დამატებითი  საბიუჯეტო შემოსავლები;

10.  თვითმმართველობებმა ეფექტურად უნდა შეასრულონ შუამავლის როლი  მოქალაქეებსა და სერვისების მომწოდებელ კომპანიებს (სს,,სილქნეტი“, სს,,თელასი“, სს,,ენერგო-პრო ჯორჯია“, შპს ,,მაგთიკომი“, ,,გაერთიანებული სახელმწიფო  წყალმომარაგების კომპანია“, შპს ,,სოკარ-ჯორჯია გაზი“, დასუფთავების სამსახური და სხვა)  შორის;

11.  თვითმმართველობების ბიუჯეტები უნდა დაიგეგმოს კორონავირუსის პანდემიის შედეგად თვითმმართველობებში შექმნილი სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობიდან გამომდინარე;

12.  თვითმმართველობებმა მათი ეკონომიკური პოტენციალის და გეოგრაფიული მდებარეობის გათვალისწინებით, შესაბამისი ექსპერტ-სპეციალისტების, ადგილობრივი მეწარმე-სუბიექტების და მოქალაქეების აქტიური ჩართულობით, კორონავირუსის პანდემიის შედეგად შექმნილი რეალობიდან გამომდინარე, სწრაფად უნდა შეადგინონ (არსებობის შემთხვევაში კორექტირება უნდა მოახდინონ), განვითარების მოკლევადიანი, საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი გეგმები.

13.   

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. საქართველოს კონსტიტუცია;

2.  ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ"- საქართველოს ორგანული კანონი;

3. ,,საბიუჯეტო კოდექსი";

4. ,,საგადასახადო კოდექსი";

5. www.geostat.ge-საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური;

6. www.mof.ge-საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს ვებგვერდი;

7. www.gov.ge-საქართველოს მთავრობის ვებგვერდი

 თუ მომავალშიც გსურთ ჩვენი სიახლეების მიღება,             

                                მოიწონეთ "ეკონიუსი"